In een samenleving waarin de romantische weergave van Bollywood vaak de grenzen van toestemming vervaagt, is het van cruciaal belang om de misvattingen aan te pakken die de populaire cultuur verspreidt. “Geeft liefde ons het recht om toestemming over het hoofd te zien? Nee, zelfs niet als Bollywood dat zegt!” onderzoekt de schadelijke verhalen die door Hindi-cinema worden verspreid, welke suggereren dat een “nee” van een vrouw simpelweg een voorloper is van een mannenoverwinning. Aan de hand van persoonlijke ervaringen en kritische analyse verkent dit artikel van Ankita Anand de zorgwekkende dynamiek van toestemming en gelijkheid in relaties. Het daagt de verouderde tropen van mannelijke dominantie en passieve feminiteit uit en dringt aan op een verschuiving naar wederzijds respect en oprechte communicatie. Terwijl we de misleidende boodschappen in Bollywood-films ontleden, bevestigen we dat toestemming niet onderhandelbaar is en dat ware liefde nooit het belang van wederzijdse overeenstemming mag negeren.
Is er sprake van gelijkheid als het nog steeds de man is die bepaalt of hij om toestemming vraagt?
Tijdens een moment van fysieke intimiteit, toen ik dacht dat mijn langdurige partner en ik op dezelfde golflengte zaten, pauzeerde hij en vroeg: “Je bent er oké mee, toch? Want ik wil je niet verkrachten.” Ik was diep gekwetst door wat ik als een belediging beschouwde. “Natuurlijk ben ik er oké mee, anders zou ik tot nu toe niet zwijgen.”
Ik begreep dat hij het juiste probeerde te doen. Ik geloof ook niet dat “nee” vergezeld moet gaan van een fysieke actie die zo specifiek is als een Taekwondo-stap. Om gehoord en erkend te worden, hoeft “nee” niet in een specifieke toonhoogte of een afgebakende toon uitgesproken te worden.
“Ik laat je gaan omdat ik zo’n goede man ben”
Maar wat hij zei, leek de illusie van een gelijke relatie van de ene kant naar de andere te breken. Het leek alsof ik enige zeggenschap had, maar hij had de macht—een idee dat door populaire cultuur en Hindi-cinema wordt ondersteund.
In deze films zie ik ongepolijste “helden” die rijke, “bedorven” stadsvrouwen in afgelegen plaatsen in de kraag vatten en hen doen beseffen dat de helden deze vrouwen konden verkrachten maar dat niet deden, omdat ze zulke goede mannen waren. Daarna zouden de vrouwen hun lesje leren en zich voor de rest van de film weer in hun plaats gedragen.
De rol van de vrouw is passief
Dit doet me denken aan het idee dat alle mannen de kracht hebben om hun moeders en zusters seksueel te misbruiken, en degenen die dit niet doen, excellente karakters zijn. Vrouwen hebben geen rol te spelen; zij moeten alles wat op hun pad komt lijdzaam ondergaan.
De actiefilm NH10 uit 2015 probeert deze opvatting te doorbreken. In de film vecht de hoofdrolspeelster en producent Anushka Sharma om een andere vrouw, zichzelf en haar partner te beschermen. Ik zag deze film in een bioscoop en het ongemak dat het veroorzaakte bij de mannen in de zaal was duidelijk te merken door hun gesmis die klonk wanneer Anushka probeerde het woord “randi” (scheldwoord voor prostituee) uit een openbaar toilet te wissen of op het punt stond te worden gevangen door mannen die haar bedreigden met verkrachting en moord. Deze boeren komen naar de multiplexen voor vermaak, om actiefilms te zien die hen een viriel gevoel geven, en een vrouw in “hun” plaats zien, maakt hen niet gelukkig; nee, dat gooit hun weekend in de war.
De bevindingen van de 2014-studie van het Geena Davis Institute on Gender Media kwamen dan ook niet als een verrassing, met Indiase cinema die hoog scoort op de seksualisering van vrouwen. Een Indiase man, toen zijn advocaat betoogde dat zijn cliënt beïnvloed was door Hindi-films, waar de mythe wordt verkondigd dat een vrouw’s nee een fictie is die om belaging, beschimping en intimidatie vraagt om een ja te verkrijgen. Liedjes zoals “Neela dupattapeela suit. . .” uit de film Hamesha (1997) of “Appun bolatu meri. . .” uit Josh (2000) bevatten zinnen die aandringen dat de afwijzing van een vrouw gelezen moet worden als een acceptatie. En om deze vrouwen dit ja op te dringen of hun nee te negeren, krijgen de mannelijke personages de vrije hand om al hun werkelijke of ingebeelde spierkracht in te zetten tegen vrouwen die verondersteld worden geen kracht te hebben.
De last ligt alleen bij de mannen
Dit idee van toestemming ondermijnt ook de gelijkheid op een andere manier, doordat het de verantwoordelijkheid van het vragen volledig op mannen legt. Onlangs ontmoette ik een studente die toegaf dat recente discussies over toestemming haar deden beseffen dat ze tijdens feesten schuldig was geweest aan het kussen van mannen zonder hen te vragen.
Een andere millennial vertelde me dat ze boos was geweest toen haar afspraak haar had gevraagd voordat hij haar kuste, omdat zijn schijnbaar functionele gesprek de romantische sfeer had verpest. Toen mijn partner me zeer feitelijk vroeg welke merk condooms ik verkiest, herinner ik me dat ik huiverde. Het leek niet goed te zijn als dat mijn instinctieve reactie was op een man die gelijke overweging had voor de wens en het plezier van een vrouw.
In de cinema is het gebruikelijk dat een man zijn verlangen verwoordt, terwijl de vrouw glimlachend terughoudend is, haar ogen draait en haar hoofd schudt. De boodschap is dat als ze zou instemmen met het verzoek van de man, ze dit alleen zou doen om de wens van de man te vervullen en wat zij beschouwt als haar eigen plicht.
Geeft “liefde” je het recht om toestemming over het hoofd te zien?
Ik dacht erover na en voelde dat populaire media ons meer betrokken hadden bij de romantiek van de liefde en minder in gesprekken over veilige en consensuele seks. In films zoals Jagga Jasoos (2017), Tanu Weds Manu (2011) en Life in a Metro (2007) zijn de hoofdrolspelers blijkbaar geëvolueerd van machismo naar gevoelige, nederige mensen. Ook zij krijgen echter de vrijheid van de regisseur om de vrouwen die zij achterna zitten te kussen terwijl deze dames slapen en niet in staat zijn om toestemming te verlenen of te weigeren. Nergens in de verhalen wordt dit gedrag als problematisch aangemerkt, omdat al is vastgesteld dat de acties van de mannen niet door “wellust” maar door “ware liefde” worden gedreven.
Geen wonder dat 60 procent van de in India, volgens het International Centre for Research on Women, toegaf ooit gewelddadig te zijn geweest naar hun partners. En dat India het hoogste percentage ongewenste zwangerschappen in de wereld had (17,1 procent).
Wil je het niet, vraag het niet
Deze situaties onderstrepen ook waarom het vragen om toestemming als een wederzijdse verantwoordelijkheid gezien moet worden. De Indiase regisseur, The Amorous Adventures of Megha and Shakku, doet hier een uitstekende poging toe. Het motiveert vrouwen van alle leeftijden om hun conditionering van zich af te schudden, (de associatie van schaamte en ongepastheid met het idee dat een vrouw haar verlangen mag uitspreken) en hen aan te sporen vrijuit hun ja, nee of misschien uit te spreken, afhankelijk van de situatie.
De film Lipstick Under My Burkha uit 2016 laat ook zien hoe de Indiase samenleving zowel verlangen als toestemming van vrouwen probeert weg te houden. Het feit dat de film een zware strijd tegen censuur moest voeren, terwijl films waarin vrouwen als consumptiegoederen voor mannen worden gepresenteerd, zonder problemen groen licht krijgen van de certificeringscommissie, onthult de inherente genderbias van de Hindi-filmindustrie.
Toestemming werkt twee kanten op
Evenals het feit dat de man niet altijd de enige hoeft te zijn die de vrouw uitvraagt of intimiteit in een relatie uitnodigt, kan de vrouw ook als eerste vragen of hij er oké mee is.
En als beiden denken dat ze moeten vragen, zal niemand het buiten het kader van een romantische relatie bekijken. Dit zou ook het versleten, en precair idee breken dat het onbeleefd of ongepast is voor mannen om nee te zeggen tegen vrouwen. (Ik herinner me dat ik ooit iemand zag die zijn ontrouw verklaarde als onderdeel van zijn ridderlijk gedrag, waarbij hij te veel een ridder was om een dame’s avances te weigeren.)
Toestemming moet geworteld zijn in respect voor iedereen om ons heen, in de basisgevoeligheid van hoe we met elkaar omgaan. Het zou niet afhankelijk moeten zijn van wie meer fysieke kracht kan uitoefenen in een gegeven situatie of wie er beter in is om eruit te vluchten. Wanneer we zeggen dat we iemand niet zouden schenden, zou dat hetzelfde moeten zijn als zeggen dat we het niet kunnen, omdat we praktisch huiveren bij het idee. Veel van de mainstream Hindi-cinema moet dit nog leren.